Çocuklarda tuvalet eğitimi nasıl ve ne zaman olmalıdır?
Tuvalet eğitimi çocuğun bedensel ve kişilik gelişiminin önemli basamaklarından biridir. Genellikle 18-24 aylık çocuklarda bu eğitime başlanabilirse de daha erken veya geç örnekler de mevcuttur. Her çocuk özeldir ve kendine has gelişim basamaklarına sahiptir. Yanlış uygulamalar ve zamanlama bazen aile ve çocuk için strese yol açabilir. Erken tuvalet eğitiminde ısrarcı olunması sonucunda bazı çocuklarda sonradan idrar kaçırma, disfonksiyonel işeme bozuklukları görülebilir. Mental olarak normal bir çocuğun bu beceriyi muhakkak kazanacağı konusunda ailenin rahatlatılması çok önemlidir.
Tuvalet eğitimi zamanlamasında çocuğun yaşından daha önemli olan çocuğun hazır olup olmadığını gösteren bulgulara dikkat edilmelidir.
*Kaka veya çiş yapınca rahatsız olması ve bunu ifade etmesi
*Gün içinde 2-3 saat kuru kalması
*Tuvalete ilgi göstermesi
Eğitime başlarken uygun bir lazımlık ilk adımı oluşturuyor. Önce elbiseleri ile oturarak lazımlığı tanımalı. Tuvalete oturmak isterse güvende hissetmesi çok önemli, ayaklarının altına destek konulmalı.
Yemeklerden sonra 20-30 dakika içinde gastrokolik refleks uyarımı ile kaka yapma eğilimine ve çocuğun kendi bioritmine uygun olarak tuvalet zamanlaması yapılmalı. Ancak zorlama asla olmamalıdır. Bu süreçte oyun oynamasına izin verilmeli, yanında onu oyalayabilecek objelerin olması sağlanmalıdır.
El hijyeni, tuvalet kağıdı kullanımı, sifonun çekilmesi gibi kurallar da bu süre içinde öğretilmelidir.
Çocuk bu aşamada korkup reddediyorsa ısrarlı olmamalı, bir süre sonra tekrar denenmeli.
Kaçırma durumlarında kızmamalı, uygun davranışları takdir edilmeli.
Bu sürecin 6 aya kadar uzayabileceği unutulmamalıdır.
Çocuklarda tuvalet eğitiminde ilk kazanılan olgunlaşma basamağı gece kaka kontrolüdür, bunu gündüz kaka kontrolü izler. Gündüz çiş kontrolü sürecini izleyen gece çiş tutma süreci daha da uzayabilmektedir. Bu sürede altının bezlenmesi ise olgunlaşma sürecini olumsuz etkileyeceği için asla önerilmemektedir. Gece çiş kontrolü kazandırılması sırasında dikkat edilmesi gereken noktalar şöyle özetlenebilir;
*Öncelikle çocuğun düzenli ve geç olmayan bir uyku saatinin olması gereklidir.
*Gece çiş yaptırılarak yatırılmalı,
*Çocuğun uyanabilme durumunda korkmadan çişini yapabilmesi için koridorda hafif bir ışık, lazımlığın odasında tutulması gibi kolaylıklar sağlanmalıdır.
*Beslenme ve sıvı tüketimi bioritim gereği gece geç saatlere kalmaması (yatmadan en az iki saat önce kesilmelidir),
*Asitli, kafeinli içeceklerin tüketilmemesi önemlidir.
*Gece yattıktan sonra 1-1.5 saat içinde uyandırılıp çişe götürülebilir. Ancak bazen aileler saat başı veya iki saatte bir çocuklarını uyandırmaktadır. Bu durumda ne ailenin ne de çocuğun gece uykusu tam olamamakta, ertesi günü iş-okul başarıları düşmektedir.
*Alışma sürecinde olabilecek kazalar için alıştırma külotları, yatağa su geçirmez örtüler kullanmak gerekebilir.
Sabırsızlık, başka çocuklarla kıyaslama, cezalandırma, sitem gibi davranışlardan mutlaka uzak durmak, başarıları överek desteklemek çocuğun kendine güvenini sağlayacaktır.
Beş yaşından sonra gece idrar kaçırma-enürezis çocuğun psikolojisini olumsuz etkileyeceği için mutlaka tedavi edilmeli, “zamanla geçer” yaklaşımından uzak durulmalıdır.
Prof. Dr. İpek Özunan